Một buổi sáng, bạn cầm trên tay tấm bằng tốt nghiệp loại giỏi, bước ra khỏi cổng trường với nụ cười mãn nguyện. Vài tháng sau, bạn... vẫn ở nhà, lướt LinkedIn và thở dài: “Họ tuyển ai thế nhỉ, sao không phải mình?”
Chào mừng bạn đến với nghịch lý của thế hệ ‘thất nghiệp có bằng’ – nơi tấm bằng không còn là vé VIP vào thị trường lao động, và kỹ năng thực chiến mới là 'mật khẩu' để mở cánh cửa sự nghiệp.
Khi tấm bằng chỉ là điểm xuất phát
Ngày xưa, có bằng là khác biệt. Ngày nay, có bằng là mặc định. Điều nhà tuyển dụng muốn thấy không phải là bạn học gì, mà là bạn giải quyết được gì. Khả năng tự học, giao tiếp, teamwork và thích nghi nhanh quan trọng hơn điểm GPA bạn khoe trong CV.
- Bạn học kế toán? Nhưng bạn có biết dùng Power BI?
- Bạn học CNTT? Nhưng đã từng deploy web thật lên production chưa?
- Bạn học marketing? Nhưng đã từng chạy A/B test và phân tích dữ liệu khách hàng chưa?
Tại sao bằng cấp thôi là chưa đủ?
Theo một khảo sát của TopCV (2023), hơn 70% sinh viên tốt nghiệp gặp khó khăn khi xin việc vì thiếu kỹ năng thực hành và kinh nghiệm làm việc. Các lý do phổ biến bao gồm:
- Chương trình học nặng lý thuyết, nhẹ thực tiễn.
- Thiếu cơ hội làm việc thật – hoặc không chủ động tìm kiếm cơ hội đó.
- Không biết định vị bản thân trong thị trường quá cạnh tranh.
- Chưa cập nhật các công cụ, kỹ năng số mà doanh nghiệp hiện nay yêu cầu.
Case Study: Khi tinh thần chủ động giúp đổi đời
Lan – sinh viên ngành Tài chính – thay vì chỉ ôn thi CFA, đã chủ động học thêm Excel nâng cao, Google Sheets automation, và thực tập ở một công ty fintech. Sau kỳ thực tập, cô được mời làm chính thức trước cả khi tốt nghiệp.
Kết quả đó không đến từ... tấm bằng, mà từ việc Lan biết tự tạo giá trị thực tế cho tổ chức.
Vậy làm sao để không bị “thất nghiệp có bằng”?
- 1. Bắt đầu từ vấn đề thật: Hãy làm các dự án mô phỏng theo bài toán thật trong ngành.
- 2. Tìm mentor: Gặp người làm thật để học thứ thị trường thật cần.
- 3. Học kỹ năng nền: Giao tiếp, phản biện, tự học — thứ mà AI chưa làm thay bạn được.
- 4. Xây portfolio: Bằng đẹp là tốt. Portfolio chất mới là thứ giữ bạn lại bàn phỏng vấn.
Lời kết: Thay vì chạy theo bằng, hãy chạy theo giá trị
Bằng cấp không xấu, nhưng nếu xem đó là vũ khí duy nhất để bước vào đời, thì bạn đang mang dao găm đến một trận chiến bằng súng. Đừng dừng lại ở việc có bằng – hãy bắt đầu từ việc biết dùng mình để giải quyết vấn đề.
“Nếu bạn không tuyển được mình, tại sao người khác phải làm điều đó?”
Và nếu ngày mai bạn rơi vào hội ‘thất nghiệp có bằng’ – đừng hoảng. Hãy xem đó là lúc bắt đầu hành trình học lại thứ mà trường chưa dạy: kỹ năng sống thật giữa đời thật.
